Toàn bộ tham luận, các bài nghiên cứu và những tư liệu về Phan Thanh Giản được Hội Khoa học lịch sử Việt Nam và NXB Đồng Nai in thành tập sách đúng ba năm sau ngày tổ chức tọa đàm khoa học có tên “Thế kỷ XXI nhìn về nhân vật lịch sử Phan Thanh Giản”.

Độ lùi thời gian vừa qua đã giúp giới sử học và các học giả có cái nhìn kỹ hơn, cũng như tư liệu được cập nhật thêm, nên bộ sách không chỉ là tổng kết quan điểm của những người trí thức thế kỷ 21 nhìn nhận nhân vật Phan Thanh Giản, mà còn là những lý giải cho việc nhân vật lịch sử này còn hiện diện trong đời sống tinh thần của người dân VN.

Xoay quanh sự kiện Phan Thanh Giản thay mặt triều đình Huế trực tiếp ký hòa ước giao nộp sáu tỉnh Nam kỳ cho Pháp rồi uống thuốc độc tự tử, những công và tội của nhân vật lịch sử này được nhìn nhận thấu tình đạt lý với các phân tích về “khối mâu thuẫn lớn” trong con người ông.

Đó là một tấm lòng của hậu thế chia sẻ với tiền nhân vốn sinh vào thời loạn nên hành trạng phức tạp khó lường. Sau 32 năm, đây là tập sách thứ hai về Phan Thanh Giản được xuất bản, tập đầu tiên của tác giả Nguyễn Duy Oanh, in tại Sài Gòn năm 1974.

Và cuốn sách mà các bạn đang cầm trên tay là tập hợp những tham luận của 2 cuộc thảo luận gần đây nhất (1994 và 2003) để ghi nhận một chặng đường nhận thức dài cùng với những biến thiên của lịch sử đất nước, chân dung “Phan học sĩ” đang dần trở lại với cái nhìn đầy lòng vị tha truyền thống của người Việt Nam như nhà ái quốc Nguyễn Đình Chiểu đã từng công bằng bình phẩm. (Nhà sử học Dương Trung Quốc)